Tradycje Wydziału Mechanicznego sięgają początków Wyższej Szkoły Inżynierskiej, gdy jednym z dwóch kierunków studiów w ramach Wydziału Ogólnotechnicznego, na które przebiegała pierwsza rekrutacja, była mechanika. Zaczęło ją wówczas studiować 75 studentów dziennych i 60 zaocznych.

Wraz z rozwojem uczelni w 1967 roku powstał Wydział Mechaniczny, w którego strukturze powołano Zespół Podstaw Konstrukcji (kier. mgr inż. Konrad Wolny), Zespół Termodynamiki Technicznej (kier. mgr inż. Jerzy Kulik), Zespół Materiałoznawstwa (kier. doc. dr inż. Krzysztof Grodzicki), Zespół Technologii Budowy Maszyn (kier. dr inż. Kazimierz Bącal), Zespół Obróbki Skrawaniem i Obrabiarek (kier. dr inż. Kazimierz Bącal) i Zespół Urządzeń i Technologii Przeróbki Plastycznej (kier. mgr inż. Jerzy Kulik).

Z początkiem roku akademickiego 1968/1969 wydział zatrudniał cztery osoby ze stopniem doktora, w tym jedną na stanowisku docenta. Ponadto na stanowisku docenta zatrudniony był jeden magister inżynier.

Dziekanami wydziału w latach 1968-1974 byli:

• doc. mgr inż. Jerzy Kulik (1968-1969),
• dr inż. Kazimierz Kostyra (1969-1971),
• doc. dr hab. Michał Kisielewicz (1971-1973),
• doc. dr inż. Jan Aulich (1973-1974).

W 1974 roku Wyższa Szkoła Inżynierska przeszła restrukturyzację i miejsce wydziałów zajęły instytuty. Powstały dwa instytuty mechaniczne na prawach wydziału: Instytut Materiałoznawstwa i Technologii Maszyn, kierowany przez prof. dr hab. inż. Andrzej Bydałek i Instytut Mechaniki i Konstrukcji Maszyn kierowany przez doc. dr. inż. Jana Aulicha (1974-1977). W 1977 roku nastąpiło połączenie obu instytutów w Instytut Budowy Maszyn na prawach Wydziału, którego dyrektorem został prof. dr hab. inż. Andrzej a następnie doc. dr hab. inż. Kazimierz Bącal (1981-1983). Wymienieni dyrektorzy pełnili wówczas funkcje równoznaczne z funkcją dziekańską.

Pełniącymi funkcję Dziekana w odpowiednich instytutach WSI w latach 1974-1983 byli:

• doc. dr inż. Jan Aulich (1974-1977) - Instytut Mechaniki i Konstrukcji Maszyn,
• prof. dr hab. inż. Andrzeja Bydałek (1974-1977) - Instytut Materiałoznawstwa i Technologii Maszyn,
• prof. dr hab. inż. Andrzeja Bydałek (1977-1981) - Instytut Budowy Maszyn,
• doc. dr hab. inż. Kazimierz Bącal (1981-1983) - Instytut Budowy Maszyn.

Przez wiele lat trzon kadry instytutu, a wcześniej wydziału stanowili wybitni praktycy, którzy przeszli do WSI z przemysłu. Wielu z nich zdobyło stopnie naukowe. W 1980 roku instytut zatrudniał 98 nauczycieli akademickich, w tym 2 profesorów (jeden na pół etatu), 26 doktorów (w tym 10 docentów). Ponadto pracowało 22 pracowników inżynieryjno-technicznych i 5 osób administracji.

W 1983 roku WSI powróciła do struktur wydziałowych i został reaktywowany Wydział Mechaniczny, w którym początkowo (1983-1987) obowiązki dziekana pełnił doc. dr hab. inż. Kazimierz Bącal. W strukturze wydziału znalazły się dwa instytuty:

• Instytut Technologii Maszyn, w skład którego weszły trzy zespoły dydaktyczne: Zespół Odlewnictwa i Materiałoznawstwa, Zespół Obróbki Plastycznej oraz Zespół Technologii i Techniki Biomedycznej, kierowany przez prof. dr. hab. inż. Andrzeja Bydałka (1983-1985), doc. dr hab. inż. Ferdynand Romankiewicz i doc. dr. hab. inż. Kazimierz Bącal (1987-1991),
• Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, w skład którego weszły Zespół Mechaniki i Podstaw Konstrukcji Maszyn oraz Zespół Eksploatacji Pojazdów i Maszyn. Dyrektorem instytutu został doc. dr inż. Kazimierz Kostyra (1983-1984), a następnie doc. dr hab. inż. Karol Bielefeld (1984-1989) i prof. dr hab. inż. Franciszek Romanów (1989-1991).

W 1991 roku wydział przeszedł restrukturyzację. W miejsce instytutów powołano katedry i zakłady: Katedrę Pojazdów, Katedrę Projektowania Maszyn, Zakład Mechaniki, Zakład Automatyzacji Procesów Produkcyjnych, Zakład Obróbki Skrawaniem i Techniki Biomedycznej i Zakład Odlewnictwa i Materiałoznawstwa.

W 1996 roku, wraz z utworzeniem Politechniki Zielonogórskiej, wrócono do struktur instytutowych. Powstały dwa instytuty i – nieco później – Katedra Fizyki.

Pierwszy to istniejący do 2002 roku Instytut Inżynierii Produkcji i Materiałoznawstwa, w skład którego weszły Zakład Materiałoznawstwa i Technologii Bezubytkowych, Zakład Organizacji i Automatyzacji Procesów Produkcyjnych i Zakład Podstaw Konstrukcji Maszyn i Projektowania Współbieżnego. Dyrektorem instytutu był prof. dr hab. Ferdynand Romankiewicz (1996-2002). Od 2002 roku, w wyniku zmiany struktury Wydziału, pracownicy tego instytutu weszli w skład nowopowstałego Instytutu Informatyki i Zarządzania Produkcją (historia poniżej) oraz zreorganizowanego Instytutu Budowy Maszyn i Pojazdów  jako Instytutu Budowy i Eksploatacji Maszyn.

Drugim był Instytut Budowy Maszyn i Pojazdów  z Zakładem Mechaniki, Zakładem Pojazdów i Zakładem Techniki Biomedycznej i Obróbki Skrawaniem. W 2002 roku jednostka została przekształcona w Instytut Budowy i Eksploatacji Maszyn. Dyrektorami instytutu byli: dr hab. inż. Edward Walicki, prof. PZ, a następnie prof. dr hab. inż. Franciszek Romanów (1999-2001), dr hab. inż. Stanisław Laber, prof. PZ,  (2001-2005), dr inż. Robert Barski (2005-2009) i prof. dr hab. inż. Eugene Feldshtein (od 2009).

W okresie istnienia WSI i PZ (1965-2002) w dorobku wydziału szczególny rozgłos zyskały opracowywane przez zespół pod kierunkiem doc. dr hab. inż. Kazimierza Bącala wspólnie z dr med. Lechem Wieruszem (1917-1987) z Sanatorium Rehabilitacyjno-Ortopedycznego dla Dzieci (dziś Lubuski Ośrodek Rehabilitacyjno-Ortopedyczny) w Świebodzinie implanty i inne urządzenia chirurgiczne do leczenia schorzeń kręgosłupa. Dzięki nim WSI była przodującą w kraju jednostką zajmującą się zastosowaniami rozwiązań z zakresu mechaniki w medycynie, współpracującą z kilkoma szpitalami w Polsce i NRD. Także w Zielonej Górze, dzięki zespołowi prof. dr hab. inż. Andrzeja Bydałka powstał trzeci pod względem rangi naukowej w Polsce ośrodek badań dotyczących odlewnictwa.

Od 1999 roku wydział posiada prawa do doktoryzowania w zakresie budowy i eksploatacji maszyn. Pierwszym wypromowanym tu doktorem była w 2000 roku mgr inż. Izabela Głazowska.

W latach 2001-2002 znacznemu unowocześnieniu uległa baza laboratoryjna Wydziału Mechanicznego. Zakupione zostały maszyna wytrzymałościowa INSTRON 8800 i elektronowy mikroskop skaningowy z mikroanalizatorem rentgenowskim EDF. Wartość obu inwestycji wyniosła ok. 1,5 mln zł.

Wraz z utworzeniem Uniwersytetu Zielonogórskiego z WSP  do  Wydziału Mechanicznego został przeniesiony Instytut Techniki, który przemianowano na Instytut Podstaw Techniki. W 2002 roku dokonano ponownej zmiany nazwy na Instytut Edukacji Techniczno-Informatycznej. Tradycje tego instytutu sięgają Wyższej Szkoły Nauczycielskiej. Wraz z jej utworzeniem w strukturze Wydziału Pedagogicznego został wyodrębniony Zakład Zajęć Praktyczno-Technicznych kierowany przez doc. dr. Henryka Pochanke (1971-1977). W 1972 roku zakład został przeniesiony na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, którego nazwa została zmieniona po powołaniu Wyższej Szkoły Pedagogicznej na Wydział Matematyki, Fizyki i Techniki. W 1977 roku doszło do wydzielenia Zakładu Techniki (kier. dr Kazimierz Uździcki 1977-1979, doc. dr hab. Witold Rdzanek 1979-1980, dr Czesław Wierzchołowski 1980-1982, doc. dr hab. inż. Kazimierz Uździcki  1982-1983) i Zakładu Dydaktyki Techniki (kier. doc. dr hab. Henryk Pochanke 1975-1979, dr Mirosław Frejman 1979-1982). W 1982 roku Zakład Dydaktyki Techniki został zlikwidowany, jego pracownicy przeszli do Zakładu Techniki. W roku następnym powstał Instytut Techniki z Zakładem Elektrotechniki i Elektroniki, Zakładem Technologii i Maszynoznawstwa i Zakładem Dydaktyki Techniki. Jego dyrektorem został doc. dr hab. inż. Kazimierz Uździcki (1983-1988), a następnie doc. dr Krystyna Rawa (1988-1991), dr hab. inż. Roman Stryjski, prof. WSP (1991-1993), dr hab. inż. Janusz Mielniczuk, prof. WSP, (1993-1996), a także dr hab. inż. Bogusław Pietrulewicz, prof. WSP (od 1996).

W 2002 roku Wydział przeszedł restrukturyzację, w wyniku której dokonano wspomnianych zmian w Instytucie Podstaw Techniki oraz Instytucie Budowy Maszyn i Pojazdów, a w miejsce Instytutu Inżynierii Produkcji i Materiałoznawstwa utworzono Instytut Informatyki i Zarządzania Produkcją, którego dyrektorem został prof. dr hab. inż. Zbigniew Banaszak (2002-2003), a następnie dr hab. inż. Roman Stryjski, prof. UZ (od 2003).

Dziekanami Wydziału Mechanicznego w latach 1983 – 2014 byli:

• doc. dr hab. inż. Kazimierz Bącal (1983-1987),
• doc. dr inż. Ireneusz Dzwonnik (1987-1990),
• doc. dr hab. inż. Ferdynand Romankiewicz (1990-1993),
• dr inż. Rajmund Papiór (1993-1996),
• prof. dr hab. inż. Ryszard Rohatyński (1996-2002),
• dr hab. inż. Edward Kowal, prof. UZ (2002-2008),
• prof. dr hab. inż. Ferdynand Romankiewicz (od 2008- 2012),
• dr hab. inż. Sławomir Kłos, prof. UZ (od 2012).

W roku 2010 na Wydział Mechaniczny składały się następujące jednostki:

• Instytut Budowy i Eksploatacji Maszyn,
• Instytut Edukacji Techniczno-Informatycznej (od 2012 Instytut Inżynierii Bezpieczeństwa i Nauk o Pracy),
• Instytut Informatyki i Zarządzania Produkcją.

W roku akademickim 2010/2011 wydział kształcił około 1900 studentów (45% na studiach niestacjonarnych) na kierunkach: edukacja techniczno-informatyczna (I i II stopień), inżynieria biomedyczna (I stopień), mechanika i budowa maszyn (I i II stopień), zarządzanie i inżynieria produkcji (I i II stopień) i technologia drewna (I stopień). Ponadto wydział prowadził studia podyplomowe na kierunkach doradztwo zawodowe i przedsiębiorczość, bezpieczeństwo i higiena pracy, informatyka dla nauczycieli.

Wydział w tym czasie zatrudniał 94 nauczycieli akademickich, w tym 6 profesorów tytularnych, 15 doktorów habilitowanych i 56 doktorów. Do 2010 roku wydział nadał stopień doktora 27 osobom.

Tematyka prac badawczych prowadzonych na Wydziale Mechanicznym koncentruje się wokół następujących tematów:

• Technologie informatyczne w inżynierii produkcji.
• Wykorzystanie preparatów eksploatacyjnych w procesie kształtowania technologicznej i eksploatacyjnej warstwy wierzchniej.
• Biopaliwa do silników spalinowych.
• Geodynamika przepływów w układach mechanicznych maszyn.
• Analiza możliwości zautomatyzowania wybranych procesów technologicznych i produkcyjnych.
• Doskonalenie materiałów i procesów technologii odlewniczej, obróbki cieplnej i antykorozyjnej.
• Metody rozwiązywania zagadnień liniowych i nieliniowych mechaniki elementów porowatych i przepływu płynów nieniutonowskich.
• Kształtowanie własności eksploatacyjnych elementów maszyn.
• Informatyczne technologie i metody zapewnienia jakości w procesach produkcyjnych.
• Metody oceny efektywności zintegrowanych systemów informatycznych w przedsiębiorstwach produkcyjnych.
• Modelowanie i symulacja procesów w inżynierii produkcji i zarządzaniu.
• Modelowanie procesów technologicznych pracy i edukacji.
• Problemy kształcenia i doskonalenia zawodowego pracowników.
• Ryzyko zawodowe i jego wpływ na zmęczenie i zachorowalność.
• Problemy technologiczne, ekologiczne, ekonomiczne bezpieczeństwa pracy.
• Komputerowe systemy sterowania obiektami technicznymi.

Wydział współpracuje z:

• University of Cambridge (Wielka Brytania),
• Sheffield Hallam University (Wielka Brytania),
• Нацыянальная акадэмія навук Беларусі / Narodową Akademią Nauk Białorusi (Białoruś),
• Московский государственный технологический университет «Станкин») / Moskiewskim Państwowym Uniwersytetem Technologicznym „Stankin” (Rosja),
• Тернoпільський націонaльний педагогічний університeт / Tarnopolskim Państwowym Uniwersytetem Pedagogicznym (Ukraina),
• Universität Potsdam (Niemcy),
• Technische Universität Berlin (Niemcy),
• Brandenburgische Technische Universität Cottbus (Niemcy),
• Fachhochschule Mittweida (Niemcy),
• Slovenská Technická Univerzita v Bratislave (Słowacja),
• Žilinská Univerzita (Słowacja),
• Západočeská Univerzita v Plzni (Czechy).

W ramach europejskiego finansowania nauki wydział bierze udział w projekcie Leonardo da Vinci – The EQF as a framework linking the different qualifications systems of production managers together (dr hab. inż. Sławomir Kłos) i w finansowanym z 6 Programu Ramowego Biogas as vehicle fuel – Biogasmax (dr inż. Władysław Papacz).

Od 1995 roku wydział wydaje w języku angielskim kierowany przez prof. dr. hab. inż. Edwarda Walickiego międzynarodowy kwartalnik pt. „International Journal of Applied Mechanics and Engineering”.

Źródło materiałów (za zgodą): Dariusz Dolański "Zielonogórska droga do uniwersytetu", wydanie 2 poprawione i uzupełnione, Zielona Góra 2012

Aktualizacja danych luty 2014 r. prof. dr hab. inż. Adam Bydałek